What Is IPO? : सकाळी आलेल्या वृत्तपत्रात किंवा वृत्त वाहिन्यांवर तसेच मोबाईलवर बातम्या पाहत असताना कधी कधी आपल्याला IPO संबंधित बातमी कानावर येतेच. तसेच कंपनीकडून IPO ऑफर करण्याची घोषणा दिसते. किंवा गुंतवणुकीची सुवर्ण संधी आमुक-आमुक कंपनीचा IPO आज बाजारात येणार अशा बातम्या आपण पाहत असतो. पण IPO म्हणजे काय किंवा IPO चा अर्थ काय? जाणून घेऊयात याबद्दलची सविस्तर माहिती.
‘IPO’ म्हणजे काय? (What Is IPO?)
‘IPO’ म्हणजे इनिशियल पब्लिक ऑफरिंग (Initial Public Offering). इनिशियल पब्लिक ऑफरिंग ही अशी प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे एखादी खाजगी कंपनी आपल्या स्टॉकची (Stock) सामान्य लोकांना विक्री करून सार्वजनिक करू शकते. ही एक नवीन कंपनी किंवा जुनी कंपनी असू शकते जी स्टॉक एक्सचेंजवर सूचीबद्ध (Listed on the Stock exchange) होण्याचा निर्णय घेते. कंपन्या लोकांसाठी नवीन शेअर्स (New Shares) जारी करून IPO च्या मदतीने इक्विटी भांडवल (Equity capital) वाढवू शकतात किंवा विद्यमान भागधारक (Existing shareholders) कोणतेही नवीन भांडवल न उभारता त्यांचे शेअर्स जनतेला विकू शकतात.
कंपनी IPO कशी ऑफर करते?
कंपनी सार्वजनिक होण्यापूर्वी IPO व्यवस्थापनासाठी एका गुंतवणूक बँकेची नियुक्ती करते. गुंतवणूक बँक आणि कंपनी अंडररायटिंग करारामध्ये (Underwriting Agreement) IPO चे आर्थिक तपशील तयार करतात. नंतर, अंडररायटिंग करारासह, ते SEC कडे नोंदणी विवरण दाखल करतात. SEC उघड केलेल्या माहितीची छाननी करते आणि योग्य आढळल्यास, ते IPO जाहीर करण्यासाठी तारखेला परवानगी देते.
जी कंपनी आपले शेअर्स ऑफर करते, ज्याला ‘इश्यूअर’ (Iissuer) म्हणून ओळखले जाते, ती गुंतवणूक बँकांच्या मदतीने असे करते. IPO नंतर, कंपनीचे शेअर्स खुल्या बाजारात विकले जातात. ते शेअर्स गुंतवणुकदारांना दुय्यम मार्केट ट्रेडिंगद्वारे विकले जाऊ शकतात.
कंपनी IPO का ऑफर करते?
प्रत्येक कंपनीला व्यवसाय वाढवण्यासाठी, पायाभूत सुविधा सुधारण्यासाठी तसेच कर्जाची परतफेड करण्यासाठी पैशांची किंवा भांडवलाची गरज असते. यासाठी कंपनी कंपनी IPO ऑफर करते. यातून कंपनी इक्विटीच्या बदल्यात भांडवल उभा करत असते.
IPO चे प्रकार :
प्रामुख्याने IPO चे निश्चित किंमत ऑफर (Fixed price offer) आणि बुक बिल्डिंग ऑफर (Book building offers) हे दोन प्रकार आहेत.
- निश्चित किंमत ऑफर (Fixed price offer) : निश्चित किंमत ऑफर खूपच सरळ आहे. कंपनी प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफरची किंमत आगाऊ घोषित करते.
- बुक बिल्डिंग ऑफर (Book building offers) : बुक बिल्डिंग ऑफरमध्ये, स्टॉकची किंमत 20 टक्के बँडमध्ये दिली जाते आणि इच्छुक गुंतवणूकदार त्यांची बोली लावतात.
IPO साठी अर्ज कसा करावा?
आजकाल, ऑनलाइन अर्ज प्रक्रियेमुळे प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफरसाठी अर्ज करणे सोपे झाले आहे.
तथापि, डीमॅट खात्याशिवाय (Demat Account), आपण स्टॉकमध्ये गुंतवणूक करू शकत नाही. त्यामुळे तुम्हाला कोणत्याही IPO मध्ये गुंतवणूक करायची असेल तर एखाद्या प्रतिष्ठित ब्रोकरकडून डिमॅट अकाउंट ओपन करून घ्यावं लागेल.
ऑनलाइन प्रक्रिया अर्ज करण्याचा एक सोपा मार्ग आहे. तुम्ही ब्रोकरच्या वेबसाइटवरील गुंतवणूकदार पोर्टलवरून किंवा तुमच्या बँकेच्या नेट-बँकिंग प्लॅटफॉर्मवरून ASBA फॉर्म डाउनलोड करून करू शकता. तुम्ही ब्रोकरद्वारे अर्ज केल्यास, तुम्हाला पेमेंट करण्यासाठी UPI सक्षम पेमेंट गेटवे वापरावे लागतील. कारण बोलीसाठी चेक किंवा डिमांड ड्राफ्ट स्वीकारली जात नाहीत.
निधीचे व्यवस्थान केले पाहिजे :
पहिली महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे निधी (Fund). निश्चित किंमत असो किंवा बुक बिल्डिंगचा IPO, तुम्हाला आगाऊ पैसे भरावे लागतील आणि त्यासाठी तुमच्याकडे निधी तयार असणे आवश्यक आहे. गुंतवणूकदार त्यांच्या बचतीचा वापर करू शकतात किंवा बँक किंवा NBFC कडून कर्ज घेऊ शकतात.
जोखीम :
तुम्ही नवशिके असल्यास, IPO मध्ये गुंतवणूक करण्यापूर्वी एखाद्या तज्ञ किंवा संपत्ती व्यवस्थापन फर्मचे खाते वाचा. तरीही शंका असल्यास, तुमच्या वैयक्तिक आर्थिक सल्लागाराशी बोला.
